Gry poprzez wieki #3 – Średniowiecze

Witajcie w trzecim odcinku cyklu „Gry poprzez wieki”, w którym omawiam najciekawsze (niekoniecznie najlepsze) produkcje osadzone w mniej lub bardziej wiernie oddanych realiach historycznych. Pierwszy artykuł poświęciłem prehistorii, a drugi starożytności, więc naturalną koleją rzeczy w dzisiejszym tekście zajmę się średniowieczem.

Jeśli chodzi o rozstrzał gatunkowy, w omawianej epoce różnorodność nie jest tak duża jak w przypadku antyku. Tradycyjnie dominują strategie – ekonomiczne, wojenne, taktyczne, globalne (ang. grand strategy games), jakie kto chce. Jednak na szczęście nie brakuje także produkcji innego typu, począwszy od przygodówek, przez survivalowe sandboksy, przygodówki, slashery i skradanki, po gry RPG.

Jeszcze na wstępie chciałbym zwrócić Waszą uwagę na istnienie jakby dwóch zasadniczych podejść do odtwarzania omawianej epoki w grach wideo. Z jednej strony mamy tytuły sięgające do konkretnych miejsc i czasów, np. Medieval: Total War czy Kingdom Come: Deliverance. Z drugiej zaś są pozycje, które dochowują wierności historii w odniesieniu do poziomu rozwoju technologicznego, hierarchii społecznej czy ogólnie rozumianej kultury (najczęściej czerpiąc z dorobku Europy Zachodniej w okresie środkowego średniowiecza), ale ich akcja toczy się w oderwaniu od rzeczywistej geografii i chronologii. Są to np. Twierdza, Mount & Blade i Chivalry: Medieval Warfare. Pozwoliłem sobie nie odrzucać reprezentantów drugiej z tych kategorii – o ile przedstawiają sobą jakąś wartość z punktu widzenia historii, ma się rozumieć. Pominąłem natomiast gry, które oferują spojrzenie na średniowieczny świat przez pryzmat legend czy baśni (np. strategiczna seria King Arthur).

Oczywiście nie omieszkajcie wymienić w komentarzach swoich ulubionych gier w realiach starożytnych lub wytknąć braki, jeśli dostrzeżecie takowe w niniejszym zestawieniu. ;)

Podobnie jak w przypadku starożytności i gry Hamurabi z 1968 roku, historia gier osadzonych w średniowieczu zaczyna się od tekstowych strategii – które zresztą czerpały wzór z Hamurabiego. Jednak mroczne wieki musiały poczekać na swoją kolej prawie dekadę. Pierwszą (znaną mi) grą osadzoną w tej epoce jest Dukedom, stworzony w PL/I w 1976 roku, a potem sukcesywnie przepisywany na inne języki programowania (np. w 1980 roku wypuszczono wersję napisaną w microsoftowym BASIC-u).

Pomimo zastosowania tekstowego interfejsu, mechanika rozgrywki była dość rozbudowana. Jako diuk musieliśmy zarządzać tytułowym księstwem w taki sposób, by wypełniać wolę króla, a jednocześnie realizować sekretny plan obalenia monarchy i zajęcia jego miejsca. Z tury na turę podnosiliśmy kraj z ruiny, rozwijając go gospodarczo, płaciliśmy podatki, wysyłaliśmy władcy ludzi w służbę, a także rozszerzaliśmy swoje granice – czy to kupując ziemię, czy wydzierając ją sąsiadom orężnym sposobem.

W kolejnych latach pojawiło się jeszcze kilka podobnych gier, dostępnych głównie na komputerach Apple II. Były to m.in. wydane w 1978 roku Santa Paravia en Fiumaccio (z akcją osadzoną w realiach XV-wiecznych wojen państw-miast na Półwyspie Apenińskim) i Dynasty, w której zarządzaliśmy prowincją Hunan w Chinach w czasie panowania dynastii Yuan (XIII-XIV wiek).

Gdy gry wideo dorobiły się grafiki, deweloperzy zaczęli dawać popis nie tylko od strony artystycznej, ale również pod względem pomysłowej rozgrywki. Świadczą o tym choćby ówczesne strategie, na czele z kultowym Defender of the Crown (wydanym w 1986 roku). Na pozór mamy tu do czynienia z nieskomplikowaną strategią wojenną, w której jako saksoński książę walczymy o tron XII-wiecznej Anglii, ale unikalności temu tytułowi dodają sekwencje zręcznościowe, związane np. z braniem udziału w turniejach rycerskich czy ratowaniem dam zamkniętych w strzeżonych wieżach.

Chyba jeszcze więcej tego typu wyzwań zawierał Iron Lord z 1989 roku, ale w zamian oferował raczej płytką warstwę strategiczną – a w dodatku był osadzony w pseudośredniowiecznym świecie z delikatnymi naleciałościami z fantastyki. Warto też zwrócić uwagę, że wymienione gry jeszcze w sporej mierze opierały się na tekstowej mechanice (zamiast współczesnych interakcji z obiektami na mapie przez okna interfejsu). To ostatnie dotyczy także innych ówczesnych strategii – jak choćby skupiającego się na budowaniu zamków Castles z 1991 roku (jest to swoisty pierwowzór serii Twierdza).

I choć dzisiejsze strategie osadzone w realiach średniowiecza raczej unikają mariażów z innymi gatunkami, nie oznacza to, że ród Defender of the Crown nie doczekał się kontynuatorów. W 2003 roku wyszedł Robin Hood: Defender of the Crown – gra bardzo podobna w ogólnych założeniach do swojego przodka, tyle że oparta na opowieści o Robinie Hoodzie i wyposażona w trójwymiarową grafikę. Nawet deweloper pozostał ten sam – również w tym przypadku mowa o dziele uznanego studia Cinemaware. Niestety, produkcja nie zdobyła większego uznania.

Pozostając jeszcze w temacie Robina Hooda – warto wspomnieć także o średniowiecznych przygodówkach. Niestety, w tym gatunku omawiana epoka okazuje się zaskakująco słabo reprezentowana (przynajmniej jeśli szukamy gier w „czystych” mrocznych wiekach). W zasadzie nasuwają mi się tylko dwa godne wspomnienia tytuły, które odpowiadają tym kryteriom. Pierwszy to Conquests of the Longbow: The Legend of Robin Hood – pozycja wydana w 1991 roku przez słynną firmę Sierra, mogąca pochwalić się klasyczną mechaniką point-and-click wzbogaconą o zręcznościowe minigry. Drugą interesującą propozycją jest Murder in the Abbey (albo po prostu The Abbey) – wydana w 2008 roku, więc nowsza, a mimo to bardziej klasyczna od strony rozgrywki, przygodówka oparta luźno na sławetnej powieści „Imię róży” pióra Umberto Eco. Cechą wyróżniającą tego tytułu jest również śliczna grafika.

Zatrzymajmy się przy słynnym banicie z lasu Sherwood na jeszcze jedną chwilkę. Początkowo zamerzałem wymienić tę grę jednym tchem z innymi współczesnymi strategiami (o których z racji ich obfitości opowiem na końcu tekstu), ale ostatecznie uznałem, że jest zbyt wyjątkowa i należy jej się osobna wzmianka. W końcu Robin Hood: Legenda Sherwood z 2002 roku to przedstawiciel wymarłego już niemal gatunku (właściwie podgatunku strategii taktycznych), jakim są – nazwijmy to – „izometryczne strategiczne skradanki”. Na dodatek jest to przedstawiciel niezwykle udany. Kto czeka na powrót serii Commandos albo zapowiedziane kilka miesięcy temu Shadow Tactics: Blades of the Shogun, może zechce przypomnieć sobie, jak to jest być angielskim „komandosem” w średniowieczu?

Skoro już wspomnieliśmy o „strategicznej skradance”, zejdźmy na ziemię i przytoczmy gry, w których sprawowaliśmy bardziej bezpośrednią kontrolę nad bohaterami trzymającymi się w cieniu. Na pierwszy plan wysuwa się oczywiście Assassin’s Creed – inicjator słynnej serii Ubisoftu… który jest skradanką o tyle nietypową, że nie zawiera opcji skradania się. Pozostawmy jednak mechanikę rozgrywki na boku. Bodaj czy nie największym atutem gry o przygodach Altaira ibn La-Ahada jest możliwość odwiedzenia Ziemi Świętej z epoki krucjat, odwzorowanej z historyczną dokładnością i szczegółowością, jakiej próżno szukać chyba w jakiejkolwiek innej pozycji. A że fabuła cyklu Assassin’s Creed to w gruncie rzeczy rasowa fantastyka? Nie przeszkadza to grom z tej serii w jednoczesnym oferowaniu porządnych lekcji historii.

Jeśli zaś koniecznie chcemy średniowiecznej (lub quasi-średniowiecznej) skradanki z prawdziwego zdarzenia – bliższe duchowi tego gatunku jest świeże jeszcze Shadwen od twórców serii Trine. Szkoda tylko, że w oczach krytyków tytuł ten okazał się klapą. Warta uwagi jest też nadchodząca strategia Killers and Thieves – nietuzinkowa produkcja autorów cyklu The Banner Saga, w której pokierujemy gildią zabójców i/lub złodziei działającą w okresie mrocznych wieków. A seria Thief, ktoś zapyta? Świat serii Thief pod płaszczem średniowiecza skrywa sporo zaawansowanej technologii, a nawet magii, więc Garrett nie pasuje do tutejszego towarzystwa. :)

Mroczne wieki okazały się dość wdzięcznym polem do popisu również dla twórców mniej skomplikowanych trzecioosobowych „rzezanek” – choć z jakiegoś powodu deweloperzy wyjątkowo upodobali sobie tematykę krucjat i templariuszy. Takie motywy spotykamy zarówno w The Cursed Crusade, jak i w The First Templar (obie gry wydane w 2011 roku). Wprawdzie w jednym i drugim przypadku historyczne realia zostały doprawione nutą fantastyki, ale myślę, że można przymknąć na nią oko. Zwłaszcza jeśli zestawimy te gry np. z dwuczęściową miniserią Knights of the Temple (2004-2005), która teoretycznie ma podobne fabularne podstawy, ale w praktyce jest zdecydowanie bardziej „paranaturalna” (bohater walczy z demonami, nieumarłymi itp).

Na tej samej zasadzie możemy przyzwolić, by znalazło się miejsce w niniejszym zestawieniu dla nadchodzącego For Honor – obiecującego slashera Ubisoftu. Wprawdzie akcja toczy się w fikcyjnym świecie, który najpewniej wykreowano tylko po to, by dać pretekst do bitki między rycerzami, samurajami a wikingami na wielką skalę (co byłoby raczej trudne do wyciągnięcia z „prawdziwej” historii), ale charakterystyka poszczególnych frakcji – kultura, sztuka wojenna itp. – na dotychczasowych materiałach z gry wygląda na w miarę autentyczną.

A jeśli ktoś szuka doświadczenia troszkę bliższego kartom podręczników, a jednocześnie wciąż pełnego akcji, polecam Joannę d’Arc z 2004 roku (ang. Wars and Warriors: Joan of Arc). Trzeba jednak mieć na uwadze, że primo, gra nie zdobyła serca krytyków, secundo, podczas zabawy trzecioosobowe machanie mieczem przeplata się z raczej prostymi sekwencjami strategicznymi i tertio, zapaleni historycy też raczej nie mają czego tu szukać (powiem tylko, że ostateczny los tytułowej bohaterki słabo pokrywa się z faktami).

Specyficzną odmianą gier akcji w realiach średniowiecza są tytuły, które rezygnują ze snucia mniej lub bardziej pretensjonalnych opowieści, skupiając uwagę gracza na trybie wieloosobowym i tym, co tygrysy chyba lubią najbardziej – toczeniu bitew i przelewaniu krwi bliźnich. Obecnie prym na tym polu wiedzie Torn Banner Studios i jego zachwalane Chivalry: Medieval Warfare, ukazujące z perspektywy pierwszo- lub trzecioosobowej krwawe konflikty w „fikcyjnym” (choć autentycznie wyglądającym) średniowieczu.

Jeszcze do niedawna pola temu tytułowi próbowało dotrzymać studio Fatshark i jego dwa dzieła – War of the Roses i War of the Vikings. Niestety, obie gry zostały praktycznie porzucone przez twórców i obecnie nie cieszą się one poważaniem graczy – a szkoda, bo są osadzone w realiach historycznych (akcja pierwszej rozgrywa się w Anglii w trakcie XV-wiecznej Wojny Dwóch Róż, zaś drugiej na podobnym obszarze, ale wiele stuleci wcześniej i skupia się na konflikcie Sasów z wikingami).

Cieszące się ostatnio wielką popularnością survivalowe sandboksy w drodze ekspansji (czyt. szukania oryginalności gdzie się da) sięgnęły w końcu po średniowiecze. Czy może raczej: ich twórcy zaczęli kreować fikcyjne światy pozbawione (prawie) elementów fantastycznych, imitujące warunki mniej lub bardziej zbliżone do tych, jakie panowały w epoce, którą się tu zajmujemy. Jednym ze starszych przedstawicieli tego nurtu – i chyba najbardziej prominentnym – jest rosyjskie Life is Feudal, które zdołało opuścić Wczesny Dostęp na Steamie w listopadzie 2015 roku.

Kilka tygodni później w jego ślady podążyło cieszące się równie wielką (jeśli nie większą) popularnością Reign of Kings. Z kolei obecnie o popularność w Early Accessie walczą polska Gloria Victis i The Black Death – choć dwa ostatnie tytuły są z trochę innej parafii. Pierwszy z wymienionych aspiruje bowiem do miana pełnokrwistego MMORPG, a nie tylko survivalu, no i zawiera drobne naleciałości z nurtu fantasy, natomiast drugi o tyle różni się od reszty „towarzystwa”, że jest osadzony w naszym świecie, w XIV-wiecznej Europie pochłanianej przez tytułową epidemię dżumy (niestety, jednocześnie zbiera najsłabsze oceny).

Rozważania o grach RPG w średniowieczu snułem już parę miesięcy na łamach GRYOnline.pl, więc nie będę się zanadto powtarzał. Zresztą wnioski są proste – reprezentantów tego gatunku w interesującej nas epoce jest jak na lekarstwo. Oczywiście wielkie nadzieje budzi nadchodzący Kingdom Come: Deliverance od czeskiego studia Warhorse – realistyczny, piękny, ambitny, immersywny i osadzony w bliskich naszym sercom realiach (Europa Środkowa, rok 1403). Choć od czasu rozpoczęcia beta-testów obawy zaczynają chyba troszkę górować nad nadziejami.

A co nam zostanie, jeśli postawimy kreskę na tym tytule? W przyszłym roku wyjdzie też Expeditions: Viking – gra potencjalnie nie mniej „hardkorowa”, ale diametralnie odmienna pod kątem zarówno mechaniki (kierowanie drużyną w rzucie izometrycznym i taktyczne turowe walki), jak i realiów (perypetie klanu wikingów w VIII wieku). Zresztą życia wikinga w całkiem ciekawej formie pozwala już zakosztować mobilne Sword & Glory.

Chyba że niestraszna nam doza archaiczności – w takim razie możemy wspomnieć też Darklands z 1992 roku. Trzeba jednak trochę przymrużyć oko, żeby dopasować ten tytuł do naszego zestawienia, bo wiernie odtworzony obszar cesarstwa niemieckiego z XV wieku zasiedlono tu dodatkowo potworami i innymi nadnaturalnymi bytami, które istniały w wyobrażeniach ówczesnych ludzi. Aczkolwiek na bezrybiu…

Pewnie niejeden z Was oburzył się, widząc zestawienie w jednym ustępie tak odmiennych tytułów jak te dwa wymienione wyżej. Jednak sądzę, że po namyśle przyznacie mi rację, iż jest tu pewne podobieństwo. W końcu zarówno w jednym, jak i w drugim przypadku mamy do czynienia z grami, w których silne są pierwiastki i strategiczny, i RPG-owy – choć oczywiście w obu przypadkach te pierwiastki zupełnie inaczej się manifestują.

W końcu co reprezentuje sobą seria The Guild? Najprościej byłoby powiedzieć, że to późnośredniowieczne Simsy, ale byłoby to zbyt daleko idące uproszczenie – nawet jeżeli u podstaw rozgrywki leży kierowanie jedną postacią i spełnianie różnych jej potrzeb w obrębie domu i jego najbliższego otoczenia. Mamy tu jednak dodatkowo elementy i strategii ekonomicznej (wieloaspektowe prowadzenie bohatera wybraną dla niego ścieżką kariery), i RPG-a (rozwój postaci, grupowa walka etc).

A Mount & Blade? Niby przygoda zaczyna się jak w klasycznym „rolpleju” – jest tylko nasz bohater i wielki, otwarty świat do zwiedzania – ale szybko okazuje się, że raczej nie ma tu atrakcji dla samotnego wilka. Z czasem rozrasta nam się drużyna, starcia przybierają na skali, również nasz apetyt na władzę, wpływy i ziemię robi się większy i większy… Słowem, docelowo gra zaczyna przypominać strategię rozgrywaną z perspektywy trzecioosobowej. A że Calradia to nie Europa? Cóż, wirtualny świat jest dostatecznie „średniowieczny”, by uznać to za mało znaczący szczegół.

I w końcu docieramy na skraj tej bezdennej czeluści, w której piętrzą się współczesne strategie osadzone w średniowieczu. W zasadzie przez to, jak dużo ich jest, trudno mówić tu o grach wyjątkowo oryginalnych i ciekawych – ale z drugiej strony mamy do czynienia z tytułami tak zasłużonymi, że niepodobna również w ogóle o nich nie wspomnieć. Na przykład o Crusader Kings II, w którym kierujemy losem średniowiecznego szlachcica, kompleksowo zarządzając jego włościami w skali makro. I o dwóch częściach Medieval: Total War, które pozwoliły nam podbijać Europę (i nie tylko) w wyjątkowo spektakularny sposób (również niedawny Total War: Attila zasługuje na wzmiankę, zwłaszcza jako gra osadzona w mało popularnym wczesnym okresie mrocznych wieków).

Nie wypada też zapomnieć o strategiach ukazujących omawianą tu epokę od bardziej ekonomicznej strony. Jak choćby seria Twierdza, która wprowadziła nas w arkana wznoszenia zamków. Albo skupiające się na nadmorskiej polityce Anno 1404 i handlowy cykl Patrician. Albo kultowi The Settlers – a przynajmniej te odsłony serii, które były mniej oparte na fantazji i kulturowym miszmaszu, a więcej na średniowieczu (wprawdzie w krzywym zwierciadle, ale zawsze). Dokładniej mówiąc, dotyczy to części pierwszej, szóstej i siódmej. I wreszcie – na sam koniec – chciałbym wspomnieć o kultowych RTS-ach: oferującym bogatą mozaikę kulturową Age of Empires II oraz swojskich Polanach, luźno odtwarzających pierwociny państwa polskiego.