Mitologia Japońska #1 Wprowadzenie

Encyklopedia PWN o mitologii: zbiór mitów danego ludu, przekazywany w formie ustnej lub spisany na podstawie ustnych przekazów. Mitologia jest ważnym aspektem naszych multimedialnych przygód, zarówno w kinie jak i na ekranie komputera i wychodząc poza elektronikę, w książkach da się zauważyć ogromny jej wpływ. I chociaż łatwo jest nam skojarzyć przeróżne monstra, zdarzenia i obrzędy z mitologii greckiej, rzymskiej, saskiej, słowiańskiej czy skandynawskiej to jednak niewiele osób wie coś o mitologiach dalekiego wschodu. Dlatego postaram się Wam przybliżyć nieco mitologii japońskiej.

Mitologia japońska opowiada o bogach, demonach, magicznych zwierzętach i boskich ludziach, jest głęboko zakorzeniona w japońskiej kulturze oraz ma swoje parę groszy w polityce państwa i co ważne, w niemalże niezmienionej postaci praktykowana jest do dziś. Część pierwsza będzie swoistym wprowadzeniem do tematu. Zapraszam do lektury.

CZĘŚĆ PIERWSZA - teraz czytasz

CZĘŚĆ DRUGA

CZĘŚĆ TRZECIA

CZĘŚĆ CZWARTA

Sintoizm

Główną, choć nie jedyną religią wyznawaną przez mieszkańców Kraju Kwitnącej Wiśni jest sintoizm (z jap. shintō „droga bogów”). Shintō  jest dosyć specyficzne – izoluje Japonię oraz jej rodowitych mieszkańców od reszty świata, ponieważ zakłada, że zarówno Japończycy jak i cały Archipelag Japoński są dziećmi bogów, gdzie inne narodowości i krainy to zaledwie dzieła ich kreacji.

W centrum wierzeń sintoistów są kami, czyli tutejsi bogowie. Najpopularniejszym sformułowaniem kami jest definicja uczonego Motooriego Norinagi. Uważa on, że kami to coś, co budzi lęk lub cześć i ma nadnaturalną moc. Mogą to być ludzie jak i zwierzęta czy nawet rośliny, morza i góry.

Sintoizm dzieli swoich kami na dwa rodzaje: niebiańskich (amatsukami) i ziemskich (kunitsukami). „Zwyczajni” Japończycy, zgodnie z doktryną sintoizmu są potomkami kunitsukami, zaś przedstawiciele rodu cesarskiego oraz części rodów arystokratycznych to potomkowie amatsukami. Wierzenia te sprawiały, że wiele wysokich rodów posiadało zapiski potwierdzające ich pochodzenie od konkretnego bóstwa. Kult bóstw rodowych (ujigami) rozwijał się i upadał wraz z rodami. Niepowodzenie rodziny uważane było za wyraz słabości bóstwa. Świątynię takiego ujigami niszczono lub przeznaczano innemu kami. Najważniejszą ujigami jest Amaterasu – bogini słońca, która uznawana jest za protoplastkę rodu cesarskiego. Pamiętajmy, że w mitologii japońskiej ważna jest również natura, w końcu poza ludźmi Archipelag Japoński również jest uznawany za dziecko bogów. Wiele kami utożsamianych jest więc z siłami natury: wspomniana wcześniej Amaterasu, bóg wichru i burzy Susanoo, bóg księżyca Tsukiyomi czy znana nam góra Fudżi. Więcej o panteonie japońskich bóstw powiemy jednak później.

Miejsce kultu bogów

Obecnie miejscem oddawania czci sintoistycznym bogom są świątynie. Pierwsze budynki świątynne powstały w okresie Heian, datowanego na lata 749-1185. Budynki świątynne budowane były w dwóch typach: kura, na wzór spichlerzy na ryż stawianych na palach, wejście lokowano na dłuższym boku w stylu zwanym shimmei zukuri oraz miya, biorących przykład z architektury domów przywódców wioskowych, również stawianych na palach, w tym wypadku z wejściem na krótszym boku budynku (styl taisha zukuri). W wioskach funkcję szamanów i kapłanów przyjmowali najczęściej wioskowi przywódcy, zaś same świątynie budowane były w oddaleniu od reszty zabudowań. Warto zaznaczyć, że nazwy sintoistycznych świątyń wskazują również na ich pozycję w hierarchii. Rangą najwyższą określane są Jingū („pałac bogów), rangą średnią Taisha („wielka siedziba bóstw), a najniższą Jinja („miejsce przebywania bogów”).

Dusze

Sintoizm zakłada, że bóstwa posiadają cztery dusze (shikon), które razem łączą się w całość tworząc ducha (naobi). Dusze te przedstawiają cztery różne aspekty natury bóstwa: gwałtowną, łagodną, łaskawą i cudowną (kolejno aramitama, nigimitama, sakimitama, kushimitama). Istnieje możliwość, że nawet najłagodniejsze bóstwo, jeżeli naruszone zostanie tabu, ześle na ludzi choroby i nieszczęścia ukazując swoją gwałtowną naturę. Dlatego też w niektórych świątyniach czci się zarówno łagodną jak i gwałtowną duszę bóstwa, w oddalonych od siebie pawilonach.

Złe czyny

Złe czyny (tsumi) są sintoistycznymi odpowiednikami znanych nam grzechów. Dzielą się one na dwa rodzaje: amatsu tsumi (niebiańskie) i kunitsu tsumi (ziemskie).

OSIEM ZŁYCH CZYNÓW NIEBIAŃSKICH

1. Obdzieranie żywcem ze skóry (ikihagi)
2. Obdzieranie martwych zwierząt ze skóry w kierunku od ogona do głowy (sakahagi)
3. Przesuwanie palików oddzielających pola, żeby zagarnąć ziemie sąsiada (kushisashi)
4. Niszczenie grobli rozdzielających pola ryżowe (ahanachi)
5. Zasypywanie rowór melioracyjnych (mizoume)
6. Niszczenie rur doprowadzających wodę na pola ryżowe (hihanachii)
7. Podwójny zasiew, czyli powtórne obsiewanie pola, które uniemożliwia wzrost roślin (shikimaki)
8. Rozrzucanie nieczystości, zanieczyszczenie fekaliami (kusohe)

JEDENAŚCIE ZŁYCH CZYNÓW ZIEMSKICH

1. Ranienie żywej istoty aż do krwi (ikihada tachi)
2. Ćwiartowanie zwłok (shinihada tachi)
3. Albinizm i bielactwo (shirahito)
4. Wykwity skórne, pryszcze i czyraki (kokumi)
5. Cztery rodzaje kazirodztwa:

• Stosunek z własną matką (ono ga haha okaseru tsumi)
• Stosunek między rodzeństwem od tej samej matki (ono ga ko okasu tsumi)
• Stosunek z córką kobiety, z którą wcześniej odbyło się stosunek (haha to ko okaseru tsumi)
• Stosunek z matką kobiety, z którą wcześniej odbyło się stosunek (ko to haha okaseru tsumi)

1. Zoofilia (kemono okaseru tsumi)
2. Plaga owadów i płazów (hau mushi no wazawai)
3. Pioruny i zaćmienia jako kara bóstw z wysokości (takatsu kami no wazawai)
4. Plaga ptactwa niszczącego plony (takatsu tori no wazawai)
5. Szkodzenie zwierzętom domowym za pomocą czarów (kemono taoshi)
6. Rzucanie uroków (majimono seru tsumi)

Dokonanie złego czynu liczy się z naruszeniem tabu i skala człowieka. Co to oznacza? Skalanie uważane jest za gniew bogów, coś co prowadzi do nieszczęść w przyszłości. Aby być znowu „czystym” należy usunąć obciążenia, które na siebie ściągnęliśmy dokonując złych czynów odprawiając odpowiednie rytuały.

Przyjrzyjmy się jednak bliżej złym czynom. Złe czyny niebiańskie tyczą się przede wszystkim szkód, które wyrządzić można na polach. Ciekawsze dla nas będą jednak złe czyny ziemskie. Poza rzeczywiście paskudnymi, takimi jak kazirodztwo czy ćwiartowanie zwłok znajdujemy również najzwyklejsze choroby skóry. Co mają one wspólnego ze złym czynem? Badacze twierdzą, że według shintō człowiek często nieświadomie narusza tabu bogów i znosi na siebie nieprzyjemne następstwa. Widząc oznaki gniewu bogów powinno się jak najszybciej odbyć rytuały oczyszczenia.

Jeszcze jedną ważną cechą tsumi jest brak czynów, które uznawane są za złe w innych naukach religijnych. Nie znajdziemy w nich zakazu kradzieży, kłamstwa, ani nawet zabijania.

Rytuały i święta

Wspomniałem wcześniej, że naruszone tabu należy zadośćuczynić odpowiednimi rytuałami. Istnieje wiele rytuałów pomagających w osiągnięciu tak zwanej czystości rytualnej. Harae czyli ceremonia oczyszczania polegająca na strząśnięciu skalań za pomocą haraigushi, specjalnej różdżki. Misogi to kąpiel, może być w morzu, w rzece lub pod wodospadem (nazywana wtedy mizugori). Otemizu to płukanie rąk i ust, oshio to oczyszczanie solą, a najmniej przyjemnym wydaje się yudachi, czyli spryskiwanie wrzątkiem.

Rytuałów jest naprawdę mrowie (świąt również, o czym za chwilę). Część z nich jest ogólnokrajowa (ogólnoświątynna?), inne zaś odbywają się zaledwie w określonym mieście lub prefekturze.

Matsuri są to święta religijne shintō. Odbywają się w konkretnych intencjach i tak jak rytuały mogą być wspólne dla wszystkich wiernych lub pojedyncze dla danego miasta, miasteczka czy wioski. Święta dzielą się na trzy etapy „obcowania” z bóstwami: kami oroshi (zejście bóstwa), kami asobi (zabawianie bóstwa)oraz kami okuri (odejście bóstwa). Wiele świąt poprzedzają ceremonie przygotowujące celebrujących do spotkania z bóstwem, oczyszczając ich ze skalania (czyli świąteczne rytuały oczyszczenia). Podczas kami oroshi bóstwo zstępuje na kokretny przedmiot. Może to być drzewko sakaki, specjalny słup, gałązki, paciorki, a nawet jakaś osoba. Bóstwom składa się ofiary z pożywienia i sake. Następnie przystępuje się do naorai czyli uczty, w której spożywa się potrawy ofiarne (bóstwo w swej łaskawości dzieli się z wyznawcami). Święta to również procesje, rywalizacje i tańce rytualne kagura.

Buddyzm

Buddyzm jest drugą religią Japonii. Pojawił się w Kraju Wschodzącego Słońca w połowie VI wieku, a większość Japończyków określa się nawet wyznawcami obu religii, sintoizmu i buddyzmu. Buddyzm jest religią nonteistyczną, co kłóci się z politeizmem shintō. Nonteizm oznacza, że nie potwierdza, ale też nie neguje  istnienia bogów. Buddyści wierzą w reinkarnację, do której prowadzi tak zwane oświecenie (satori). Pojawienie się buddyzmu zmusiło Japończyków do ujednolicenia i nazwania shintō, które wcześniej prawdopodobnie swojej nazwy nie miało. Buddyzm przyszedł do Japonii z Chin, które były dla nich przykładem wspaniałej cywilizacji, która dała im również chociażby pismo.

Powoli buddyzm zaczynał górować nad sintoizmem. Sintoistyczni bogowie uznani zostali przez buddyjskich mnichów za istoty stojące niżej w hierarchii od buddów i bodhisattwów. W VIII wieku na terenie świątyń shintō zaczęto budować jingūji, czyli świątynie buddyjskie. Bogów shintō zaczęto przedstawiać jako strażników buddyzmu, a dopiero w przyszłości zaczęto stawiać ich na równi z buddami i bodhisattwami. Przenikanie się shintō i buddyzmu nazwane zostało ich synkretyzmem i trwało do XIX wieku.

W 1868 roku powstało rozporządzenie zdefiniowania shintō i buddyzmu. Rozpoczął się okres prześladowań buddystów i niszczenia wszystkiego co było związane z ową religią. Dopiero po II wojnie światowej powrócono do synkretyzmu obu wyznań.

KONIEC CZĘŚĆI PIERWSZEJ

Bibliografia:

„Mitologia Japońska” A. Kozyra, Wydawnictwo Szkolne PWN Sp. Z o. o.

 pl.wikipedia.org

encyklopedia.pwn.pl