Mitologia Japońska #2 - Powstanie świata i pierwsi bogowie

CZĘŚĆ PIERWSZA

CZĘŚĆ DRUGA - teraz czytasz

CZĘŚĆ TRZECIA

CZĘŚĆ CZWARTA

Powstanie świata

Istnieje wiele opisów powstania kosmosu i świata w mitologii japońskiej, ale tylko jeden, pochodzący z kroniki Kyūjiki („zapis najdawniejszych spraw”, V wiek) pozostał niezależny od wpływów chińskich i właśnie tym opisem się zajmiemy.

Według Kyūjiki na początku istniała znajdująca się w stanie chaosu materia przypominająca jajko i zawierała ona zarodki wszechrzeczy. Elementy „czyste”, zdolne do unoszenia się stworzyły niebo, a elementy płynne i „ciężkie” zdolne do podlegania uformowały ziemię. Ziemia dzieliła się tworząc lądy, które nie miały jednak stałego położenia i dryfowały po wodzie. Według Kojiki („Księga dawnych wydarzeń”, jedna z dwóch obok Nihongi ksiąg spisujących dawne mity i wierzenia Japonii, również oparła się chińskim wpływom) w tym samym czasie na Wysokiej Równinie Niebios (Takamagahara) narodzili się pierwsi bogowie: Amenominakanushi, Kamimusubii Takamimusubi. Następnie powstało 7 niewidzialnych bóstw, po czym pojawiło się następnych 5 par bogów żeńskich i męskich, a ostatnią z nich byli Izanamii Izanagi.

Wspomnę jedynie, że w Nihongi opis powstania świata jest przedstawiony zgodnie z chińską tradycją i ma wiele wspólnego z na pewno znanymi Wam pierwiastkami yin (jap. yō) i yang (jap. in).

Izanagi i Izanami – rodzice bogów

Niebiańscy bogowie powierzyli Izanami i Izanagiemu zadanie kontynuowania tworzenia świata. Stojąc na moście z tęczy Bogowie zamieszali wody niebiańską włócznią, której odłamek spadł i stworzył wyspę Onogoro. Zstąpili oni na wyspę Onogoro i poddali się ceremonii zaślubin. Obeszli Niebiański Słup (łączący niebo z ziemią) Izanagi idąc w lewo, Izanami w prawo, a przy spotkaniu powitali się słowami „Ach, zaiste jakiż uroczy mężczyzna” i „Ach, zaiste jaka urocza kobieta”. Bóstwa rozpoczęły akt prokreacji, doprowadziło to do powstania 35 bóstw i 14 wysp Archipelagu Japońskiego (między innymi Honshū czy Tsushima). Bóg ognia Kagutsushi podczas narodzin spalił wnętrzności Izanami doprowadzając do jej śmierci. Izanami udała się do Krainy Ciemności Yominokuni. Izanagi w złości rozpłatał mieczem boga ognia, a z jego krwi i części ciała powstały następne bóstwa.

Izanagi udał się do Krainy Ciemności chcąc aby Izanami wróciła z nim do świata żywych i pomogła mu w dalszym dziele tworzenia. Będąc w Yominokuni Izanagi zobaczył swoją małżonkę w przerażającej, gnijącej postaci pełnej czerwi i przerażony uciekł. Wściekła, okryta hańbą Izanami puściła za mężem w pogoń  jędze shikome, jednak młody bóg zgubił pościg. Nie dając za wygraną bogini wysłała drugi pościg, tym razem było to osiem duchów władających piorunami i tysiąc pięćset wojowników ciemności. Izanagi odganiał oprawców mieczem, ostatecznie rzucając w ich kierunku trzy brzoskwinie, które uważane są za bardzo skuteczną broń przeciwko złym mocom. Po udanej ucieczce z Krainy Ciemności Izanagi postanowił obmyć swoje ciało w rzece, aby oczyścić się ze skalania. Podczas obmywania kolejnych części ciała powstały następne bóstwa, zarówno złe jak i dobre. Przemywając twarz powstała trójka bogów, których Izanagi uznał za wyjątkowe. Płucząc lewe oko pojawiła się bogini słońca Amaterasu, po przemyciu prawego oka powstał bóg księżyca Tsukiyomi, a po przemyciu nosa – Susanoo – bóg wichru i burzy.

Izanami wiedząc, że nikt nie jest w stanie przyprowadzić do niej małżonka, sama się do niego udała. Izanagi nie pozwolił jednak swojej małżonce podejść do siebie, odgrodził się od niej gigantyczną skałą. Bóg zerwał przysięgę małżeńską i kazał odejść Izanami. Rozgniewana Izanami zagroziła byłemu mężowi, mówiąc, że codziennie śmierć będzie ponosić tysiąc ludzi. Izanagi w odpowiedzi stwierdził, że dzięki jego mocy codziennie rodzić się będzie tysiąc pięćset nowych osób. Kłótnia bóstw była powodem pojawienia się śmierci na ziemi. Izanami została nazwana Yomotsuōkami, Boginią Krainy Ciemności.

Izanami i Izanagi w kulturze popularnej                  

• Trwający w latach 1965-1970 okres największego rozkwitu gospodarczego w historii Japonii nazwano „koniunkturą Izanagiego” („Izanagi Boom”)
• Izanami i Izanagi (z literówką „Izagi”) pojawiają się w operze Pucciniego „Madama Butterfly”
• W filmie Wanpaku Ōji no Orochi Taiji Yūgo Serikawy Izanagi jest ojcem głównego bohatera, Susanoo, któremu zmarła matka (Izanami)
• Izanagi i Izanami występują w anime i mandze Naruto jako nazwy technik klanu Uchicha
• Izanagi występuje jest pierwszą Personą bohatera w grze Shin Megami Tensei: Persona 4
• Izanagi występuje jako imię jednej z postaci w mandze Mai-HiME
• Izanagi występuje jako jedna z kart w grze karcianej Yugioh
• Zarówno Izanami jak i Izanagi są parokrotnie wspominani w drugim sezonie anime Darker than BLACK

 

Amaterasu – bogini słońca

Bogini słońca Amaterasu jest córką Izanagiego, narodzoną podczas gdy ten przemywał swoje lewe oko po ucieczce z Krainy Ciemności. Została uznana za najbardziej godne dziecko i powierzono jej władzę nad Wysoką Równiną Niebios. Amaterasu sprawiedliwie panuje nad światem niebiańskich bogów. Co ciekawe, Amaterasu zajmuję najwyższą pozycję w hierarchii shintō, gdzie zgodnie z bliższymi nam wierzeniami stanowisko to zajmować powinien Amenominakanushi, jako pierwszy bóg lub Izanami i Izanagi jako twórcy świata.

Amaterasu była boginią dostojną i zrównoważoną, między innymi dlatego Izanagi powierzył jej władzę nad Wysoką Równiną Niebios. Pewnego razu bóg wiatru i burzy Susanoo, brat i absolutne przeciwieństwo Amaterasu zapragnął odwiedzić swoją siostrę, aby powiedzieć jej o chęci udania się do Krainy Ciemności. Jego kroki powodowały trzęsienia ziemi i wzburzały wodę w rzekach i oceanach. Amaterasu zaniepokoiła się niespodziewanymi odwiedzinami brata. Myśląc, że ten chce ją zdradzić i pozbawić władzy nad krainą bogów, wyszła mu na spotkanie przygotowana do walki. Włosy spięła po męsku i wplotła w nie klejnoty-krzywulce o kształcie kłów dzika, wzięła ze sobą również łuk i kołczan z tysiącem strzał i drugi mieszczący ich pięćset oraz założyła ochraniacz nadgarstka.

Susanoo jednak nie miał złych zamiarów, oskarżony o nie powołał się na sąd niebios (ukei): potomstwo, które zrodzi każde z bogów miało świadczyć o ich zamiarach. Amaterasu przystała na tą propozycję. Bogowie stanęli po przeciwnych stronach rzeki, Amaterasu wzięła miecz Susanoo, złamała go na trzy części, które następnie opłukała w Świętej Studni Niebios.  Przegryzła i przeżuła odłamki miecza i chuchnięciem wyrzuciła  je na ziemię. Powstały w ten sposób trzy boginie morskie Takiribime, Ichikishimahime i Takitsuhime. Teraz do dzieła stworzenia przystąpił Susanoo. W tej samej studni opłukał klejnoty, które bogini miała we włosach, również je przeżuł, a po wychuchaniu powstało pięciu bogów: Oshihomimi, Amenohohi, Amatsuhikone, Ikutsuhikone i Kumanokusubi.

Amaterasu powiedziała do Susanoo, że męscy bogowie powstali z jej mienia, tym samym są to jej potomkowie, natomiast młode boginie z tego samego powodu są córkami boga wichru i burzy. Susanoo przyznał swojej siostrze rację. Płeć bogiń świadczyła o jego pokojowych zamiarach, co utwierdziło go w przekonaniu zwycięstwa w ukei.

Niestety, w swojej porywczej naturze, podniecony swoim triumfem Susanoo rozpoczął dzieło zniszczenia pałacu i pól Amaterasu. Pozrywał groble i zniszczył rowy doprowadzające wodę do pól, zanieczyścił kałem jadalnię bogini. Amaterasu była jednak cierpliwa i starała wytłumaczyć sobie wybryki brata. Dopiero wrzucenie obdartego ze skóry źrebca do tkalni bogini słońca przeraziło ją i zmusiło do ucieczki. Tkaczki, które były w tym czasie na miejscu tej okrutnej zbrodni wpadły w popłoch i przebijając sobie łona czółenkami tkackimi pozabijały się. Amaterasu ukryła się w niebiańskiej jaskini.

Wraz ze zniknięciem Amaterasu na świecie zapanowały ciemności i złe moce. Aby zapobiec złym wypadkom inne bóstwa postanowiły przekonać ją do powrotu na zewnątrz. Pomóc miał im syn Takamimusubiego Omoikane, do którego bóstwa udały się po radę. Zgodnie z zaleceniem Omoikanego sprowadzili z Krainy Wiecznotrwałości „ptaki wywodzące długie trele” (znane nam wszystkim koguty) i posadzili je na żerdzi przed jaskinią. Od tamtej pory co rano koguty swoim pianiem wzywały do powstania słońce. Następnym krokiem było wywabienie Amaterasu z jaskini poprzez podstęp. Bóstwa zebrały odpowiednie materiały, były to klejnoty-krzywulce, spiżowe lustro, tkanina konopna i bawełniana i przystroili nimi wiecznie zielone  drzewko sakaki. Urządzili zabawę przed zasuniętym głazem wejściem do jaskini. Amaterasu, która usłyszała zabawę wychyliła się ze swojej kryjówki zdziwiona, że bogowie bawią się mimo jej nieobecności i zapytała, co jest powodem ich szczęścia. Amenouzume, młoda bogini, która tańczyła nago przed jaskinią odpowiedziała jej, że jest z nimi duch bardziej czcigodny od Amaterasu. Oczywiście nie było żadnego, bardziej godnego czci bóstwa od Amaterasu. Bogowie Amenokoyane i Futodama ukazali swojej pani zwierciadło, w której odbijała się jej postać. Bóg Tajikarao korzystając z nieuwagi bogini słońca chwycił ją za dłoń i wyciągnął na zewnątrz, zaś Futodama szybko zasłonił wejście jaskini powrozem ze słomy ryżowej. Ciemności ustąpiły, słońce znów zaczęło świecić na niebie, a Amaterasu już bez przeszkód rządziła krainą bogów. Susanoo został wygnany przez inne bóstwa na ziemię.

Twierdzi się, że żerdź, na której bóstwa usadzili koguty była pierwowzorem stawianych w wejściach do świątyń shintō bram torii (dosłownie „miejsce przebywania ptactwa”). Wiemy również, że Amaterasu uważana jest również za protoplastkę rodu cesarskiego. Syn jednego z bogów powstałych z rozgryzionych przez Susanoo klejnotów bogini – Oshihomimiego – Ninigi został wysłany przez swoją babkę na ziemię z misją wprowadzenia ładu. W pewnym sensie ród cesarski spokrewniony jest również z Susanoo, który również udzielił się w narodzinach Oshihomimiego. Klejnoty-krzywulce i lustro uważane są za cesarskie regalia. Lustro jednocześnie jest substratem bogini znajdującym się w każdej poświęconej jej świątyni. Zauważmy również, że występki popełnione przez Susanoo zostały zapisane jako złe czyny niebiańskie (amatsu tsumi).

Jaki był wpływ buddyzmu na kult bogini słońca? Jak wiemy, buddyzm jest religią nonteistyczną. Amaterasu przedstawiana była jako wcielenie bodhisattwy Kannon lub Buddy Mahavairoćany (Dainichi), czyli najważniejsza istota oświecona w buddyzmie.

Amaterasu w kulturze popularnej

• Amaterasu to jedna z technik klanu Uchiha w mandze i anime Naruto
• Kizaru, postać z mangi i anime One Piece również posiada technikę nazwaną Amaterasu
• W filmie Onmyoji II pojawia się scena interpretująca historię Amaterasu, w której bohater przyjmuje rolę tancerza przywracającego boginię do życia.
• Amaterasu pojawia się w serialu Gwiezdne Wrota jako władca systemu Goa’uld.
• W grze karcianej Cardfight!! Vanguard pojawiają się dwie karty nazwane po Amaterasu
• W grze Castlevania Aria of Sorrow pojawia się sanktuarium Amaterasu (Tensho Doijin)
• W grze Tales of Symphonia pojawiają się trzy przedmioty, które w odwołują się do regalii pozostałych po Amaterasu
• W grze Ōkami (jap. bóg; wilk) Amaterasu występuje w postaci wilka i jest główną bohaterką produkcji. Zachowany jest również poprawne przedstawienie jej jako bogini słońca, aczkolwiek posiada ona również kontrolę nad innymi mocami.
• Postać Amaterasu znana z gry Ōkami pojawia się również w grach Marvel vs Capcom 3: Fate of Two Worlds oraz Ultimate Marvel vs Capcom

Tsukiyomi – bóg księżyca

Posiadamy niewiele informacji na temat boga księżyca, a jego kult jest bardzo ograniczony w porównaniu z Amaterasu czy nawet Susanoo. Istnieje bowiem tylko jeden, krótki mit wspominający tego potomka Izanagiego.

Brat bogini słońca wyznaczony został przez swojego ojca na boga księżyca, opiekuna przypływów i odpływów morza. Tsukiyomi w odróżnieniu od Susanoo nigdy nie był przeciwny swojej siostrze, co więcej jedną z jego ról miała być pomoc Amaterasu. Bogini wysłała go do Ukemochi, bogini pożywienia, która ugościła go przeróżnymi potrawami, które wyjmowała z różnych części ciała. Stając odpowiednio w kierunku lądu lub morza z ust Ukemochi wysypywał się gotowany ryż lub ryby i owoce morza, zaś patrząc w stronę gór, zwierzęta lądowe. Tsukiyomi jednak uznał dary za zniewagę, gdyż zostały one przez nią zwymiotowane. W złości zabił Ukemochi mieczem. Zwłoki gospodyni zrodziły pokarm, przez konia i woła, które wybiegły z jej głowy, przez ryż, pszenicę i fasolę, po proso i kokony jedwabnika. Po całym zdarzeniu Tsukiyomi wrócił do Amaterasu i opowiedział jej wszystko, co zaszło. Siostra, rozzłoszczona zabójstwem bogini pogoniła Tsukiyomiego i kazała mu nigdy nie wracać. W ten sposób mity japońskie wyjaśniają, dlaczego słońce i księżyc nigdy nie zaświecą razem w przestworzach.

Powyższy mit jest przedstawiony według Nihongi, bowiem w Kojiki nie ma żadnego wspomnienia boga księżyca, poza narodzinami z prawego oka Izanagiego. W Kojiki miejsce Tsukiyomiego w powyższym micie zajmuje Susanoo.

Tsukiyomi w kulturze popularnej

• Istnieje manga autorstwa Keitarō Arima oraz anime pod tytułem Tsukuyomi (różnica w nazwie podyktowana różnymi interpretacjami imion bóstw zależnie od Kojiki lub Nihongi)
• Tsukiyomi występuje w mandze i anime Naruto jako nazwa techniki używanej przez klan Uchiha

KONIEC CZĘŚĆI DRUGIEJ.

W części trzeciej zajmiemy się dalszym przedstawieniem panteonu bogów sintoistycznych

*Imiona bogów i mity o nich mogą różnić się zależnie od źródła (Kojiki lub posiadające wiele wersji Nihongi). Wszystkie powyższe mity i imiona bogów przedstawione są zgodnie z Kojiki. Jedynie część mitu o Tsukiyomim zaczerpnięta jest z kroniki Nihongi, z powodu braku źródeł w Kojiki.

Bibliografia:

„Mitologia Japońska” A. Kozyra, Wydawnictwo Szkolne PWN Sp. Z o. o.

 pl.wikipedia.org

encyklopedia.pwn.pl

Odwiedź również stronę mojego bloga i polub mnie na fejsbuku, żeby być na bieżąco. Miło, gdybyś zostawił po sobie również ślad w komentarzu i dał znać, co sądzisz o moich wpisach.