Wirtualne szaleństwo Cthulhu

„Według mnie poczucie nieznanego jest prawdziwą i faktycznie niezmienną — chociaż rzadko kiedy dominującą — częścią ludzkiej osobowości; jest elementem na tyle podstawowym, że nie zniszczy go nowoczesna wiedza, według której nadnaturalne nie istnieje” - (list do Harolda S. Farnese, 22 września 1932).

Gdyby, niczym terror o którym pisał, samotnik z Providence mógł zmartwychwstać byłby zapewne niesamowicie zaskoczony tym jak popularna jest jego literatura! Nie wiem jednak czy przeraziłoby go jak zainfekowała sobą inne media, w tym gry wideo. I jak wiele to medium mu zawdzięcza.

Lovecraft należy do kategorii artystów, którzy zmienili gry wideo. Inspiracje graficzne, tematyczne, czy nawet gameplayowe jakie wywarł są równe Gigerowi z Alienem, Herbertowi z Dune czy Conanowi Howarda. Każdy z tych autorów miał wpływ co najmniej na kilka gatunków – i każdy z nich miał wpływ na popularyzację zachodniego fantasy w Japonii, a następnie mieszanie się wschodu z zachodem.

Literatura Lovecrafta poruszała się przede wszystkim w temacie małości człowieka. Jego słabości i jego niewiedzy – i chociaż często była krytykowana za styl przedstawiała sobą niesamowite, nowatorskie wizje. Ludzkość nie liczy się, jest tylko pyłem w obliczu świata, a raczej wszechświata, gdzie przepotężne istoty spoczywają pogrążone we śnie. Niejednokrotnie pisane z punktu widzenia narratora, przedstawiające szaleństwo, ale także niezrozumienie. Od powieści pseudo-detektywistycznych, przez opowiadania (że tak niezgrabnie się wyrażę) kosmiczno-archeologiczne, czy gotycki horror, aż po listy Lovecraft trzyma się tematów miałkości naszej egzystencji. Jedynie kilku z wielkich interesuje się nami, zazwyczaj po to, żeby manipulować lub doprowadzić do naszej zagłady. Zamknięty w sobie autor stworzył zamknięty w sobie świat.

Pomimo tego nie są to męczące lektury – jeżeli nie macie czasu w domu, spróbujcie je chociaż w podróży lub przy komputerze. Prawie każdy zna mitologię Cthulhu, niewielu jednak czytało, czy grało w rzeczy związane z nią co jest wielką szkodą.

Cyfrowi Bogowie

Proza Lovecrafta miała szczęście do dobrych gier wideo. W końcu medium to zawsze szuka gotowych wzorców, światów, w których może się poruszać. O ile powstało stosunkowo niewiele gier bezpośrednio na bazie mitów Cthulhu, tak setki gier wideo czerpały z tej niepokojącej mitologii. Przedwieczni to w końcu istoty, które wymykają się naszemu pojmowaniu, coś mniej i więcej zarazem niż Bogowie, jestestwa, których sama świadomość może sprowadzić na człowieka szaleństwo. Do tego wyglądają bardzo efektownie – co w świecie gier ma ogromne znaczenie. 

Alone in the Dark. Źrodło: Jawne Sny.

To co nieznane i niezrozumiałe nie tylko nadawało się idealnie na wroga, ze względu na terror jaki budzi. Pozwalało budować horror, ale również było pociągające wizualnie. Popularny Cthulhu ze swoimi mackami jest maglowany w grach wideo na setki sposobów – wielokrotnie przerażając. Kto grał w Demon’s Souls pamięta doskonale strażników więziennej wieży, z dzwonkami i mackami. Strażników, którzy zgodnie z zasadami Lovecrafta – potrafią wyssać z postaci gracza duszę.

Demon’s Souls to zresztą dobry trop – to właśnie wszelkiej maści horrory, RPG-i oraz ich hybrydy zainspirowały się najmocniej Lovecraftem. Tak jak w Contrze strzelaliśmy do pseudo-alienów, tak w Eternal Darkness lub Castlevanii mieliśmy do czynienia z przedwiecznopodobnymi.

Lovecraft atakuje gry

Powstałe w 1992 Alone In the Dark całymi garściami czerpało z literatury Lovecrafta. Gra zawierała prace autora, przeciwników z jego mitów, a przede wszystkim obracała się wokół niesamowitych, niepojętych mocy zła, z którymi nie dało się wygrać w klasycznym tego słowa znaczeniu.

Alone In the Dark wprowadziło statyczne kamery, rozwiązywanie zagadek (co ciekawe – spora część wrogów była do pokonania TYLKO poprzez rozwiązywanie zagadek), ograniczony ekwipunek i abstrakcyjne łamigłówki. Brzmi znajomo? Pierwsze cztery części serii to wciąż niezłe gry – z czego to właśnie jedynka najmocniej stawia nas w roli człowieka mierzącego się z przedwiecznym szaleństwem.

AitD jest nie bez powodu uznawane (obok Sweet Home) za ojca survival horrorów. Statyczne kamery oraz konieczność inteligentnego zarządzania ekwipunkiem stały się podstawą dla serii Resident Evil, jednego z najważniejszych horrorów, który w swoich pierwszych częściach całkiem nieźle kłaniał się w stronę gotyckiego horroru. Obie serie początkowo hołdowały nieliniowej strukturze oraz mierzeniu się nie tylko z wrogami, ale również słabościami naszych postaci. Obie również wyewoluowały w gry akcji – co jest dosyć mocnym znakiem czasów.

Graficzne inspiracje Cthulhu podbił swoim pyszczkiem serca wielu, wielu twórców gier wideo. Wystarczy, że spojrzycie poniżej na ogrom przykładów tego, jak chętnie wykorzystuje się jego jestestwo. Czy to STALKER czy Castlevania – Cthulhu rozlał się na wszystkie możliwe gatunki.

Alone In The Dark niejako sugerowało, że to właśnie obrazy, czy książki mogą być medium przejścia dla przedwiecznego zła, sposobem obudzenia go, lub wybudzenia go. Podobnym tropem szedł Alan Wake – i oto mamy przedwiecznych, którzy przeszli z jednego medium do drugiego. Popularność Resident Evil, bez wątpienia wynikająca w dużej mierze z motywów poruszanych przez AintD, wpłynęła na pojawianie się jego klonów oraz ewolucji, w tym kolejnego ze świetnych horrorów w postaci Eternal Darkness. Eternal Darkness już całymi garściami czerpało z Lovecrafta – nie tylko w sferze narracji, nie tylko w sferze wydźwięku, czy wrogów, ale również w sferze szaleństwa.

Gra nie raz i nie dwa sprowadza na bohaterów „szaleństwo”, które objawia się różnymi halucynacjami. Od rozwalenia głowy jednemu z bohaterów, poprzez… rzekome kasowanie naszego save’a. Tak naprawdę Eternal Darkness to przede wszystkim projekt arcyambitny – kierujemy kilkoma postaciami i co mnie zachwyciło to fakt, że jedną z nich jest żołnierz w czasach antyku. Eksploracja horroru w antyku, czy średniowieczu jest rzadkością w dowolnym medium, a w grach już w szczególności.

Źródło: Etrian Odyssey Deviantart Group.

Do Cthulhu wydaje mi się jednak pasować jeszcze lepiej perspektywa z pierwszej osoby. Częściowo – dlatego ponieważ zbliża nas do bohatera, a na tym zależało Lovecraftowi, częściowo – bo jest straszniejsza. Widzimy mniej, możemy mniej. O ile tytuły takie jak Blood oraz Quake delikatnie czerpały z tej mitologii, tak Penumbra i Amnesia nie tylko zachłysnęły się nią, ale wprowadziły formy „statystyk strachu” oraz konieczność uciekania przed wrogami. Ponownie – poczucie naszej małości, poczucie naszej słabości.

Przy okazji Amnesia a Resident Evil to dobre porównanie tego, JAK na wiele sposobów można wykorzystać jedną inspirację literacką, jeden wzorzec z innego medium. Alone In the Dark, Resident Evil, Eternal Darkness to klasyki – ale macki pewnego stwora dotknęły również wiele, wiele innych gier. Jeżeli jest jakaś produkcja na GameCube’a, którą trzeba dziś ograć – jest nią Eternal Darkness, jeżeli jest jeden indie horror, który trzeba sprawdzić – jest nim Amnesia.

Horror przyjmuje dowolną formę

Nie powinno zadziwiać, że granice między grami na bazie Lovecrafta, a grami inspirowanymi Lovecraftem są bardzo zamazane i niepewne. Kwestie licencyjne to jedna rzecz, ale druga to korzystanie z jego mitologii – kiedy gra zaczyna „dziać się” w jego świecie, a kiedy po prosty nim się inspiruje?

Pomimo tego, z gier noszących tytuły Lovecraft doczekał się kilku wyśmienitych klasyków. Mocno polecam Call of Cthulhu: Dark Corners of the Earth mieszańca gatunkowego, który dobrze wygląda do dziś. Trzy przygodówki - Prisoner of Ice, Shadow of the Comet oraz Sherlock Holmes: The Awakened były specjalnie przeze mnie sprawdzane i… trzymają się naprawdę dobrze! Wreszcie mamy dwie bardzo ważne pozycje obracające się wokół Lovecrafta, które znać po prostu wypada. Dodatkowo obie są już wiekowe i obie pochodzą z innych światów. Jeden z pecetowego, drugi z konsolowego.

X-COM: Terror from the Deep (PC, PlayStation, 3DO) to jedna z najlepszych strategii w turach, która naprawdę świetnie się zestarzała. Oferuje bardzo ciekawy świat, wysoki poziom trudności, ładny pixel-art i skomplikowaną rozgrywkę przenoszącą nas w głębiny skąd coś wypełza... Drugą jest (a raczej są, bo istnieją dwie części tej gry) Persona 2 (PlayStation, PSP), gdzie adwersarzem jest sam Nyarlathotep, przedstawiony w mocno Lovecraftowski sposób. Jak cała reszta multiuniwersum Shin Megami Tensei, tak i Persona 2 czerpie garściami z całej kultury, ale wpływy Lovecrafta akurat na ten tytuł są szczególnie silne.  Chodzi bowiem o zakład odnośnie losów ludzkości…

Ciekawe kto to? (za lparchives).

Oczywiście temat był również parodiowany – słynne Cthulhu Saves The World to w miarę niezły jRPG/light RPG o tym jak Cthulhu musi uratować świat (wiem, niesamowite), całkiem sprawnie wyśmiewający gatunek – zarówno jRPG, jak i horroru. Świetne Eldritch balansuje na granicy pastiszu a growej parodii stawiając całą mitologię w generowanym losowo świecie. I ponownie, to gra FPP, śmiało łącząca roguelike’a, shootera oraz skradankę. To również bardzo dobry mieszaniec gatunkowy, który pokazuje jak ważną rolę w budowaniu grozy odgrywają… dźwięki. Lovecraft sporo pisał zarówno o głosach wewnątrz, jak i głosach stworów, które dręczyły jego bohaterów. Etrian Odyssey III prezentuje ukrytego bossa, będącego przypuszczalnie Cthulhu, który to zalał i zniszczył ludzką cywilizację. (Przy okazji – Etrian Odyssey III to jeden z najlepszych dungeon crawlerów, a Eldritch jeden z lepszych roguelike’ów ostatnich lat.) Terraria nie ukrywa się ze swoimi bossami o zbyt wielu mackach.

Źródło: Shin Megami Wikia.

Ta wyliczanka nie ma służyć temu, żeby znaleźć wszystkie gry, w których jest coś z Lovecrafta – tych jest zresztą zbyt wiele. Ta wyliczanka ma pokazać, że każda z tych gier, bez względu na to, że prezentują różne platformy, różne epoki, różne gatunki i różne sposoby projektowania czerpiąc z jednej mitologii zapewnia ciekawe, spójne i przerażające przygody. Przygody, gdzie gracz niekoniecznie jest tym najsilniejszym i gdzie łatwo sobie przypomnieć, jak mało znaczymy wobec mocy Przedwiecznych. Dobre podłoże merytoryczne, ciekawe inspiracje i spójna wizja artystyczna wciągają nas w wirtualne światy. Mitologia Cthulhu zapewnia to, a jest tematem, który można wykorzystać w dowolnej epoce, prawie każdym gatunku i z różnymi bohaterami. Horror przyjmuje dowolną formę.

Uważam, że znajomość inspiracji zawsze wpływa pozytywnie na nasze doznania. Wielka ośmiornica z piekła rodem to bardzo niepokojąca idea, idea wywodząca się z naszego przekonania o swojej niewiedzy, śmiertelności i małości wobec wszechświata. Idea, która idealnie pasuje do gier wideo, ponieważ tam wcielamy się w wirtualnego awatara, który ma przeżyć to, czego my nie dalibyśmy rady.

Cthulhu to świetne powieści, bardzo dobre gry oraz spory powód, żeby pobawić się w archeologa. Oprócz szaleństwa, do odnalezienia jest sporo wiedzy, zabawy, tajemnic oraz strachu.